|
«نقش
آب در بدن ورزشکاران»
خواه در ساحل دریا
در حال توپ بازی باشید و یا در کوهنوردی باشید و یا در فینال
مسابقه ای شرکت کرده باشید ، ناچار خواهید بود برای جبران آب از
دست رفته بدن به طور منظم آب بنوشید ، چراکه بدون نوشیدن آب
سیستم بدن انسان نمی تواند به کار خود ادامه دهد، بخصوص در
فعالیت های بدنی شدید که خطر بزرگ بالا رفتن بیش از حد دمای بدن
نیز وجود دارد .
سیستم بدن انسان به گونه ای
ساخته شده است که ابتدا باید کمبودی مثلا در این مورد کمبود آب
احساس کند و سپس به رفع این نیاز می پردازد . ظاهر شدن احساس
تشنگی بدین معنی است که بدن از این کمبود در رنج است و بنابراین
نتیجه مسابقه در معرض تهدید و خطر است . پس ضرورت نوشیدن منظم آب
در مقادیر جزئی از همان آغاز فعالیت بدنی بخصوص در تعریق های
شدید بسیار حائز اهمیت است .
طبق مطالعات علمی از دست
رفتن 2 درصد از مایعات بدن به نسبت وزن ( به عنوان مثال
1 به 1/5 لیتربرای یک فرد 70 کیلوگرمی ) توانایی بدن را
تقریبا 20 درصد کاهش می دهد.
به این ترتیب اگر بدن 4 درصد از
آب را به نسبت وزن از دست دهد توانایی آن تا 40 درصد در درجه
حرارت بیش از 18 درجه سانتیگراد و تا 60 درصد در درجه حرارت بیش
از 40 درجه سانتیگراد کاهش می یابد.
اگر آب از دست
رفته جبران نشود حجم مایع بین سلولی همچون حجم خون کاهش می یابد
. نتیجه تمامی این فعل و انفعالات این است که بازده قلب و فشار
عروق کاهش می یابد و به عضلات و پوست خون کمتر و در نتیجه اکسیژن
کمتری می رسد . برای جبران این وضیعت ضربان قلب افزایش می یابد
. بنابراین ورزشکار احساس خستگی می کند و ضعیف می شود و خطر تشنج
ماهیچه ای و مشکلات هضمی ( به ویژه تهوع و استفراغ ) و حتی خطر
افزایش بیش از حد دمای بدن بیشتر می شود .
نباید فراموش کرد که عمل تعریق
برای سرد کردن سیستم بدن بسیار مهم است . در مجموع در جریان یک
فعالیت بدنی طولانی و شدید همچون دو ماراتن و یا اسکی استقامت و
یا مسابقه دوچرخه سواری مقدار زیادی انرژی مصرف می شود . اگر
روشی برای دفع گرما وجود نداشته باشد درجه حرارت بدن همزمان با
افزایش فعالیت بدنی بالا می رود و حتی ممکن است به 42 درجه
سانتیگراد برسد دمایی که به « شوک گرمایی » معروف است و با نشانه
هایی چون قرمز شدن صورت ، مشکلات تعادلی و بد حالی و حتی بی هوشی
تا حد اغما و کما همراه است .
به همین دلیل طبیعت سوپاپ
اطمینانی برای این حالت پیش بینی کرده است که
مهمترین روش
برای ممانعت از افزایش دمای بدن تعریق پوستی است .
به طور معمول یک ورزشکار یک
لیتر در ازای یک ساعت تمرین بین 1/6 تا 2/47 لیتر در ازای یک
ساعت شرکت در مسابقه از دست می دهد . البته در دوی ماراتن که در
جلوی نور آفتاب انجام می گیرد این مقدار می تواند تا 4 لیتر
افزایش یابد . بنابراین باید این کمبود جبران شود.
چه باید نوشید؟
به طور کلی نوشیدن بخصوص برای
ورزشکاران آماتور بسیار مهم است و مطمئنا آب ضمن آنکه رفع کننده
عطش است برای تمام کسانی که می خواهند مراقب سلامتی خود و بخصوص
در فصل تابستان باشند توصیه می شود . آب بخصوص آبی که دارای املح
معدنی باشد دست کم به طور جزئی می تواند آب از دست رفته از راه
تعریق را جبران نماید . ولی در فعالیت های بدنی شدید که از دست
رفتن مایعات بدن همراه با افزایش مصرف قند و چربی است بدون شک
نوشیدن آب به تنهایی کافی نیست . در جریان یک مسابقه دوچرخه
سواری یا رشته های استقامتی یک ورزشکار می تواند از 3 تا 5 گرم
قند در دقیقه بسوزاند .
دکتر موندونارد کارشناس طب
ورزشی می گوید :« در جریان یک تمرین عضلانی طولانی قند خون پائین
می اید . از طرفی آب برای سرد کردن موتور بدن تبخیر می شود و
ذخایر سوخت کاهش می یابد . این سه عامل توانایی بدن برای حفظ
ضربان قلب را که غالبا بیش از 60 بار در دقیقه است کاهش می دهد .
بنابراین باید نوشیدنی انرژی زا و قندی نوشید تا آب از دست رفته
و گلو گز مصرف شده در ماهیچه جبران شود. »
حال این پرسش بخصوص برای شرکت
کنندگجان در مسابقات مطرح می شود :آیا نوشیدن این نوع نوشیدنیها
قبل از شروع فعالیت بدنی صحیح است ؟تمامی کارشناسان بر این
باورند این کار اشتباهی است ، زیرا به دلیل ترکیبات نوشیدنیها
انرژی زا وقندی (البته به استسنای نوشیدنیهای فاقد گلوکز) قند
خون به سرعت بالا می رود و فرد در ابتدای فعالیت با قند خونی که
بیش از حد بالا رفته است مواجه می شود در صورتی که اگر همین
نوشیدنی در جریان تمرین و مسابقه نوشیده شود چنین پدیده ای رخ
نمی دهد .
البته توصیه می شود پس از
پایان فعالیت بدنی برای جبران آب از دست رفته و ترمیم سوخت مصرف
شده پی در پی این نوشیدنی مصرف شود . اما سوالی که باقی می ماند
تعیین دز یا مقدار ترکیبات مصرفی در این نوشیدنی ها می باشد.
دکتر موندونارد می گوید:«
در هوای گرم که تعریق افزایش می یابد و بدن آب بیشتری از دست
می دهد غلظت قند این مایعات باید کمتر از 30 گرم در لیتر باشد .
برعکس در هوای سرد و در صورت کاهش تعریق می توان مقدار قند قمقمه
را تا بیش از 100 گرم در لیت افزایش داد و توصیه می شود اندکی
نمک کمتر از یک گرم در لیتر نیز اضافه شود تا عبور مایع از معده
به روده شود . »
سرانجام اینکه شماری از
کارشناسان براین باورند که ترکیب نوشیدنیهای تجاری که انرژی زا
گفته می شود با نیازهای واقعی یک ورزشکار کاملا منطبق نیست . به
نظر این کارشناسان در این مایعات مواد قندی و ویتامین های بسیار
زیادی افزوده شده است . همچنین این گونه مایعات به دلیل اسیدی یا
قلیایی بودن به دندانه و معده آسیب فراوان می رسانند ضمن آنکه از
لحاظ مواد معدنی فقیرند .
عرق کردن یا عرق نکردن ؟
کارشناسان مدتها عقیده داشتند که
تعریق فراوان نشانه نقصان در وضیعت و سلامت جسمانی است . ولی
اکنون به اثبات رسیده است دقیقا عکس این تصور صحیح است یعنی در
فردی که وضیعت جسمانی مطلوبی ندارد عمل تعریق فقط در درجه حرارت
بدنی بال یعنی بیش از 37 درجه سانتیگراد صورت می گیرد .در
ورزشکاری نیز که خوب تمرین کرده است هنگامی که درجه حرارت بدن به
37/2 درجه سانتیگراد می رسد عمل تعریق آغاز می شود و از
دست دادن آب بدن برای این افرائ مهم است زیرا موجب خنک و سرد شدن
سیستم بدن می شود .
تصورات
اشتباه
« نوشیدن توان دویدن را از شما
می گیرد ». بی شک نسل زیادی از ورزشکاران با این باور علمی رسوخ
یافته مدت ها زندگی کرده اند . اما اکنون مربیان و قهرمانان با
اضافه وزن حتی به میزان یک کیلو می جنگند . به نظر آنان پر کردن
شکم با آب قبل از فعالیت بدنی کار بیهوده ایست .
ورزشکاران
باید به همان اندازه زورآزمایی با حریف با از دست رفتن آب بدن
نیز مبارزه کنند .
دکتر موندونارد می گوید :
هنگامی که تشنگی بر ورزشکار غالب می شود آنها شروع به نوشیدن می
کنند و بدون توجه به حجم معده و مدت تخلیه آن حجم زیادی از مایع
می نوشند پر شدن معده از نظر مکانیکی عمل دستگاه تنفس و قلب را
محدود می کند و کاهش اکسیژن رسانی به ماهیچه ها را موجب می شود و
اثری منفی بر نتیجه رقابت خواهد گذاشت .
«
مقاله بالا بر گرفته از روزنامه همشهری 31 خرداد 83 » |
